اصفهان

اصفهان

تاریخچه

از مراجعه به منابع موجود تاریخی چنین بر می آید که کلمه ” اسپاران “ بطلمیوس, ” سپاهان “ پهلوی و”اصفهان“ عرب و ” اصفهان “ امروز لفظی قدیمی است و به احتمال قریب به یقین کلمه ای پهلوی است و ریشه قدیمی تر از پهلوی آن مکشوف نیست . در عهد اشکانیان اصفهان مرکز و پایتخت یکی از ایالت های وسیعی بود که تحت فرمان ملوک اشکانی قرار داشت . در دوره ساسانیان, اصفهان محل سکونت و قلمرو و نفوذ ”اسپوهران“ یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی که مشاغل عمده و مناسب سلطنتی در اختیار داشتند, بود. بعد از اسلام, اصفهان مانند دیگر شهرهای ایران تا اوایل قرن چهارم تحت سلطه اعراب بود و در زمان منصور خلیفه عباسی, مورد توجه قرار گرفت و به حاکم این شهر دستور داده شد در عمران و آبادانی آن کوشا باشد. در سال 319 هـ. ق. مرداویج زیاری اصفهان را متصرف شد و آن را به پایتختی برگزید و جشن سده را هرچه باشکوه تر در این شهر برپا کرد. در سال 327 هـ .ق. اصفهان به تصرف رکن الدوله دیلمی در آمد و آن را به پایتختی انتخاب کرد و اصفهان دوباره رونق خود را گرفت. در سال 443 هـ . ق. اصفهان به دست طغرل پادشاه سلجوقی فتح شد. در سال 639 هـ. ق. تحت سلطه مغولها قرار گرفت. پس از بازگشت سپاه مغول شهر اصفهان مجدداُ رونق یافت. سقوط شهر اصفهان و انقراض سلسله صفویه که پس از 6 ماه محاصره به دست محمود افغان, انجام گرفت . با سقوط شهر اصفهان سلسله صفوی نیز منقرض شد و اصفهان دچار انحطاط شد. در دوران زندیه و قاجاریه پایتخت کشور به شیراز و تهران انتقال یافت در زمان قاجار پسر ناصرالدین شاه, ظل السطان زمین و مصالح و آثار تاریخی شهر را به مردم می فروخت و می خواست به هرترتیبی که شده مخارج قشون خود را که از واحدهای بسیار قوی و منظم کشور بود, تاْمین کند .از ویژگی های اقتصادی شهر اصفهان در دوره قاجار, درآمد ناچیز زمین و عدم امنیت ملاکین بود. در دوره پهلوی با توجه به شرایط تاریخی و جغرافیایی,  شهر اصفهان موردتوجه قرار گرفت, دربازسازی آثار تاریخی آن کوشش هایی به عمل آمد و توسعه صنعتی شهر و منطقه آغاز شد. اصفهان یکی از شهرهای بزرگ و سیاحتی ایران است.

گردشگاه و باغ های تاریخی چهارباغ  

اصفهان در سال 1006 هجری رسماُ به پایتختی شاه عباس اول انتخاب شد و بنا به دستور شاه عباس از محل دروازه دولت تا دامنه کوه صفه, خیابان طویل و عریض مشجری تحت عنوان چهارباغ احداث شد تا به عنوان گردشگاه خانواده سلطنتی ودرباریان استفاده شود. باغ های مشهور چهارباغ عبارت بودند از : باغ تخت , باغ طاووس خانه , باغ کاج , باغ پهلوان , باغ بابا امیر , باغ توپخانه , باغ نسترن , باغ چهل ستون , باغ بلبل یا بهشت

کاخ چهل ستون

باغ چهل ستون که بالغ بر 67000 متر مربع مساحت دارد , در دوره شاه عباس اول احداث شده است و در وسط این باغ , عمارت چهل ستون قرار دارد . در زمان شاه عباس دوم در این بنا تغرات کلی پدید آمد و تالار آینه و تالار هجده ستون و دو اتاق شمالی و جنوبی تالار آینه و ایوان های طرفین سرسرای پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با کلیه تزئینات نقاشی و آینه کاری و کاشی کاری دیوارها و سقف ها به آن افزوده  شده است. قسمت های جالب ودیدنی کاخ چهل ستون به شرح زیر است :

ـ سقف باشکوه نقاشی شده تالار هجده ستون و سقف آینه کاری تالار آینه و مدخل آینه کاری تالار جلوس شاه عباس دوم

ـ ستون های عظیم تالارهای هجده ستون و تالار آینه

ـ شیرهای سنگی چهارگوشه حوض مرکزی تالار و ازاره های مرمری منقش اطراف که معرف صنعت حجاری دوره   صفویه است .

ـ تزئینات عالی طلاکاری سرسرای پادشاهی و اتاق های طرفین تالار آینه و تابلوهای بزرگ نقاشی تالار پادشاهی که تصویر شاهان صفوی را نشان میدهد.

ـ تصویری از شاه عباس اول باتاج مخصوص و مینیاتورهای دیگری در اتاق گنجینه که در مرمت سال های 1334 و 1335 خورشیدی از زیر گچ خارج شده است .

ـ آثار پراکنده ای از دوران صفویه مانند سردر ” مسجد قطبیه “‌و سردرهای ” زاویه درکوشک “ و آثاری از ”مسجد درب جوباره “ یا ” پیر پینه دوز ”  و ”مسجد آقاسی “ که بر دیوارهای ضلع غربی و جنوب غربی باغ نصب شده است .  کاخ چهل ستون به موجب اشعاری که در جبهه تالار از زیر گچ خارج شده به ” مبارک ترین پتجمین سال سلطنت شاه عباس دوم بنا شده است . شیر ها و مجسمه های سنگی اطراف حوض و داخل باغچه ها تنها آثاری است که از دو قصر با شکوه دیگر دوره صفوی یعنی آینه خانه و عمارت سرپوشیده باقی مانده و بعد ها به این محل آورده شده است .اگرچه انعکاس ستون های بیست گانه تالارهای چهل ستون در حوض مقابل عمارت مفهوم چهل ستون را القا میکند ولی در حقیقت واژه چهل در نام این عمارت نشانه کثرت است و وجه تسمیه عمارت مزبور به علت تعدد ستون های آن است .

کاخ هشت بهشت

عمارت تاریخی هشت بهشت نمونه ای از کاخ های محل سکونت آخرین سلاطین دوره صفوی است که در دوره ” شاه سلیمان “ ( 1080 هـ . ق ) بنا شده است. ازباغ وسیع ( هشت بهشت ) وسعت زیادی باقی نمانده, ولی قصر تاریخی آن هنوز اثری ارزنده و جالب توجه است .

از آثار قابل توجه این قصر که نماهای خارجی را تزیین کرده است کاشی کاری هایی است که انواع حیوانات و پرنده و درنده و خزنده را نشان میدهد .

در دهه اخیر پارک مجلل و زیبایی به همت شهرداری اصفهان در اطراف این کاخ تاریخی طراحی و ساخته شده است که در حال حاضر از گردشگاههای مشهور شهر اصفهان است . 

عمارت عالی قاپو  

این قصر که درعهد صفویه ( قصر دولتخانه یا دولتخانه مبارک نقش جهان ) نام داشت نمونه منحصر به فردی از معماری کاخ های عهدصفوی است که در اوایل قرن یازدهم هجری به امر شاه عباس اول ساخته شده است. شاه صفوی, سفیران و شخصیت های عالیقدر را در این‌کاخ به‌حضور می پذیرفت .

عالی قاپو دارای پنج طبقه ساختمان است و هر طبقه تزئینات ویژه ای دارد . با آنکه بعد از دوره صفویه به تزئینات بناها خرابی ها و لطمات جبران ناپذیری وارد آمده است ولی هنوز شاهکارهایی از گچبریها و نقاشیهای عهد صفویه را در بر دارد و تماشاکنندگان را به تحسین وا میدارد .

مینیاتورهای هنرمندانه رضا عباسی, نقاش معروف عهد شاه عباس ( که آسیب فراوان دیده اند ) نقاشی های گل و بوته , شاخ و برگ , اشکال وحوش و طیور و گچ بری های زیبای آن به شکل انواع جام و صراحی در تاق ها و دیوارها تعبیه شده است وشاه صفوی و مهمانان او , از تالار همین عمارت مناظر بازی چوگان , چراغانی , آتش بازی ها و نمایش های میدانی را تماشا می کردند.

منار جنبان

این بنا به صورت یک بقعه و دو مناره است که بر روی قبر ( عمو عبدالله ) از زاهدان و صلحای معروف قرن هشتم هجری بنا شده است و سنگ قبر آن تاریخ 716 هـ .ق مقارن با اواخر سلطنت (اولیجاتیو) ایلخان مغول را نشان می دهد .ایوان منار جنبان یکی از نمونه های ابنیه سبک مغولی ایران است که از آن دوره کاشی کاری هایی نیز به یادگار دارد . مناره ها بعداُ و احتمالاُ در اواخر عصر صفویه به ایوان مزبور اضافه شده است و با حرکت دادن یکی از آنها دیگری نیز حرکت میکند .نکته جالب در این بنا قدیمی آن است که وقتی یکی از مناره هابه حرکت در آید  نه تنها مناره دیگر به حرکت در می آید بلکه تمامی این ساختمان مرتعش می شود . در حال حاضر, از این اثر تاریخی بشدت مراقبت می شود.

پل الله وردی خان ( سی وسه پل )

این پل که در نوع خود شاهکار بی نظیری از آثار دوره شاه عباس اول صفوی است, به هزینه و نظارت سردار معروف او ” الله وردی خان “‌ بنا شده است. این پل به نام های ”سی و سه چشمه“, ”چهار باغ“ , ” جلفا “ و بالاخره ” زاینده رود “ معروف است . تاریخ بنای این پل را شیخ علی نقی کمره ای شاعر زمان شاه عباس در یک قطعه شعر به ماه تاریخ , سال 1005  هجری ذکر کرده است. این سال مقارن ایامی است که خیابان چهارباغ نیز احداث شده است . این پل در حدود 300 متر طول و 14 متر عرض دارد و طولانی ترین پل بر روی زاینده رود است . در دوره صفویه مراسم جشن آبریزان یا آبپاشان در کنار این پل صورت می گرفت . در سفر نامه های سیاحان اروپایی آن دوران  به برگزاری این جشن اشاره شده است . ارامنه جلفا هم مراسم  خاج شویان خود را در محدوده همین پل برگزار می کرده اند . این پل یکی از شاهکارهای معماری و پل سازی ایران محسوب میشود و از زیبایی و عظمت منحصر بفردی برخودار است .

پل خواجو

پل خواجو یا ” پل شاهی “ که از اواخر دوره تیموری شالوده هایی داشته است, به امر شاه عباس دوم درسال 1060 هجری به صورت امروزی آن ساخته شد. غرفه های آن با تزئینات کاشی کاری و نقاشی پوشیده شده است. پل خواجو به هنگام طغیان آب زاینده رود, منظره ای دیدنی می یابد. برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او در وسط پل ساختمان مخصوصی که به نام ” بیگلر بیگی “ شهرت دارد, بنا شده است. این ساختمان هم اکنون نیز وجود دارد. اتاق های آن دارای تزئینات نقاشی است. نام اصلی این پل در مآخذ دوران صفوی, پل شاهی آمده است. و خواجو نامی است که طی دو قرن اخیر به مناسبت مجاورت با محله خواجو به آن اطلاق شد

نام این پل هیچ ارتباطی به نام شاعر قرن هشتم هجری یعنی خواجوی کرمانی ندارد. این پل در سالهای نه چندان دور به نامهای ” پل شیراز “ و “ پل بابا رکن الدین “  معروف بوده است .

اماکن زیارتی و مذهبی

مسجد جامع عباسی (مسجد شاه)  

ساختمان مسجد جامع عباسی , درضلع جنوبی میدان تاریخی اصفهان در سال 1020 هجری قمری به فرمان شاه عباس اول در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شد . کتیبه سردر مسجد به خط ثلث ” علیرضا عباسی“ در سال 1025 نگاشته شده و حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد جامع را از مال خالص خود بنا کرده وثواب آن را به روح جد اعظم خود ” شاه طهماسب “‌ اهدا نموده است, در ذیل این کتیبه, کتیبه دیگری است که از استاد علی اکبر اصفهانی ( مهندسی معمار مسجد ) تجلیل شده است .

مسجد شیخ لطف الله

این مسجد بی نظیر شاهکار دیگری از هنر معماری و کاشی کاری قرن یازدهم هجری قمری است که به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال ساخته شده است . ساخت سردر معرق آن در سال 1011 هـ . ق اتمام یافت و ساختمان تزئینات آن در سال 1028 هجری قمری به اتمام رسیده است . کتیبه سردر آن به خط ثلث علیرضا عباسی و به تاریخ سال 1012 هجری قمری است معمار و بنای مسجد ” استاد محمدرضا اصفهانی “ است که نام او در داخل محراب زیبای مسجد در لوحه کوچکی ذکر شده است . باستان شناسان خارجی در مورد عظمت معماری این مسجد گفته اند : ” به سختی می توان این بنا را محصول دست بشر دانست . “ شیخ لطف الله از علمای بزرگ شیعه واز مردم ” میس “‌ از قراء ” جبل عامل “‌ در لبنان امروزی بود که به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزید. این مسجد به منظور تجلیل از او احداث گردید.

مسجد و مناره برسیان

این مسجد در 42 کیلومتری شرق اصفهان واقع شده و یک اثر خالص سلجوقی است. مناره آن را در سال 491 و محراب آن را در سال 498 هجری قمری ساخته شده است. تزئینات آجری داخل مسجد شبیه به گنبد تاج الملک در مسجد جمعه اصفهان است و به احتمال قوی معمار هردو بنا یکی بوده است .